Náttúrleg stærð markaða.

Náttúrleg stærð markaða.

Ég hef tvisvar sinnum verið á fundum með erlendum aðilum undanfarinn ár þar sem ég hef verið spurður þessarar spurningar; Hver er náttúruleg stærð þessa markaðar?  Í fyrsta skipti sem ég fékk þessa spurningu stóð ég á gati, ég vissi ekki hvað þessi erlendi viðskiptamaður átti við.

Náttúruleg stærð markaða er áætluð stærð markaðs sem er tilbúinn að kaupa tiltekna vöru.  Erlendis er búið fyrir lögnu að kortleggja hversu margir hafa efni á að kaupa dýran bíl útfrá sölutölum síðustu ár og mat á breytingum á efnahagsástandi.  Markaðurinn með dýrar vörur breytist lítið milli ára nema í kreppum,  þannig að ef fyrirtæki ætlar að koma með nýjar vörur markaðinn þá áætlar viðkomandi eftir rannsóknir hversu margir kaupa bíl að þessum verðflokki með tilteknum gæðum.  Viðkomandi þarf síðan að finna leiðir til að markaðssetja sig, finna dreifileiðir áður en hann byrjar að gera rekstaráætlanir um hvort það borgar sig að fara inná markaðinn. Ef Excel-líkanið skilar ekki réttri niðurstöðu, þá er enginn ástæða til að fara lengra.

Í báðum þessum tilfellum eftir að ég var búinn að leggja í vinnu við að greina markaðinn, meta kostnað af því að fara inná markaðinn og gera grófa arðsemisútreikningana, misstu viðkomandi aðilar áhugann.   Annar vegna þess að markaðurinn fyrir vörurnar var að hans mati of lítill til að borgaði sig að halda áfram vinnunni.  Í hinu tilfellinu taldi viðkomandi að markaðurinn væri nægilega stór en fyrirtækið sem ég var að vinna fyrir var of lítið.

Ástæðan fyrir þessari vangaveltum er mikill áhugi Bændasamtakana á að vera með lífræna ræktun.  Það er mikill áhugi á lífrænni ræktun í Evrópu og í Bandaríkjunum og hann er að byrja hér. Við eigum eitt gott fyrirtæki sem er í mjólkuriðnaði sem sinnir þessum hluta markaðarins og þessum markaði þarf að sinna. Í garðyrkju eru nokkrir aðilar og sama í lambakjöti.

Litrófið í íslenskum landbúnaði er mjög fábreitt. Við erum með vistvænan landbúnað, þar sem lítið er notað af lyfjum, tilbúinn áburður er notaður mjög lítið miðað við önnur lönd og Matís fylgist með búunum.  Tún ehf fylgjist með lífrænum landbúnaði þar sem ekki má nota lyf, enginn tilbúinn áburður né fóðurbætir. 

Venjulegur Landbúnaður sem er stundaður hér er mun heilbrigðari en víðast hvar í veröldinni.  Því er munurinn á þessum vöruflokkum í raun afar lítill miðað við breiddina í framleiðslunni víða erlendis. Vísa ég á heimildarmyndir eins og Food. Inc sem er ömurleg lýsing á bandarískum landbúnaði.   Forsaga myndarinnar er sú að leikstjóri myndarinnar missti stálpað barn sitt vegna eitrunar í kjöti.

Neytandi sem ætlar að velja sér vörur velur eftir gæðum og verði.  Hér á landi er gæðamunurinn afar lítill, sem dæmi hafa Íslendingar verið að selja lambakjöt inná verslunarkeðjur í Bandaríkjunum þar sem vörurnar eru svo heilbrigðar.  Ég fann engar tölur í fljótu bragði um hversu stór þessi lífræni markaður er erlendis, en líklega er hann ekki meiri en 1-3% af heildarmarkaðnum.

Verðin á lífrænum vörum úti eru há enda dýrt að framleiða vörur sem eru lífrænar.  Tæknin við að framleiða mjólk, kjöt og aðrar landbúnaðarvörur er orðinn það mikill að framleiðslukostnaður lækkar sífellt en gæðin sömuleiðis.  Hægt er að færa rök fyrir því að kostnaðinum við framleiðsluna sé kominn yfir í aðra þætti samfélagsis eins og kostnað við heilbrigðisþjónustu.  Fyrir þetta eru sumir neytendur tilbúir að greiða en ekki allir. Flestir neytendur hafa ekki áhuga á þessu, aðrir fá ekki réttar upplýsingar eða þá hitt hafa ekki efni á að kaupa þessar vörur.

Þetta lögmál er líka hér á landi.  Það er borgað umfram fyrir mjólk sem er lífræn en kostnaðurinn og er það eigninlega skilyrði fyrir því að þessi framleiðsla sé við líði.  Miðað við umfjöllun um lífrænan markað sem ég fann er lífrænn landbúnaður um það bil 1% af heildarmarkaði með landbúnaðarvörur. Þar af er lífræn mjólk og kjötvara um það bil 0,5% af heildar framleiðsluverðmæti íslensk lanbúnaðar.  Það verður einhver vöxtur í þessum markaði en ekki mikill og mun minna í magni en í hefðbundum landbúnaði.  Aðkoma inná markaðinn er líka erfið, þar sem salan er svo lítill vilja stórmarkaðir ekki vera með mikla áherslu á lífrænar vörur.  Neytendur á Íslandi sjá ekki mikinn mun á lífrænum vörum og öðrum enda erfitt að halda því fram að íslenskar landbúnaðarvörur séu framleiddar með lágum gæðum.  Ímynd landbúnaðar eru líka að varan sé hrein sem hún er.  Gott dæmi um þetta er verðbil á milli íslenskra og erlendrar grænmetis í verslunum. Íslensku vörurnar eru alltaf töluvert dýrari.  

Það sem mér finnst merkilegt er að Bændasamtökinn eru að leggja nú um stundir mikla áherslu á lífræna ræktun sem mun aldrei vera annað en pínulítill hluti af markaði með landbúnaðarvörum.  Í viðtali við í hádegisfréttum Bylgjunna þann 14 apríl sagði Eirikur Blöndal að markaður með lífræna vörur væri vaxandi og hann hvatti bændur til að snúa sér að framleiðslum á lífrænum afurðum.  Ég spyr; til hvers?  

Hver er náttúruleg stærð þessa markaðar?  Er meiri aðsemi í því að framleiða lífræna mjólk eða kjötvörur?  Mig grunar að þessar tölur séu ekki til, og með þessari umræðu eru bændasamtökinn að búa  til einhverja draumsýn hjá einhverjum um að lífrænar afurðir geti bætt afkomu þeirra.  Ég tel líklegt að ávinningurinn af lífrænni framleiðslu sé minni en hefðbundinni framleiðslu.

Markaður með lífærnar landbúnaðarvörur verður alltaf mun minni hlutfallslega hér en í Bandaríkjunum og víðar í Evrópu.  Ástæðan er sú að okkar landbúnður nota mun minna af lyfjum, áburði og öðru því sem fólk sem sækist eftir lífrænum vörum vill forðast og sérstaða lífræns vara minni.

Hiðaráhrif á þessu brölti bændasamtakana er að smá saman fara neytendur að bera saman að kosti lífræns landbúnaðar við hefðbundins landbúnað. Þetta er sérstaklega hættulegt þar sem munurinn er í raun ekki mikill miðað við aðrar þjóðir.  Neytendur gætu með tímanum farið að bera saman lífrænar vörur hér og erlendis og að sama skapi hefðbundinn landbúnað hérlendis og erlendis sem notar mun meira af áburði, lyfjum og er orðinn mun meiri iðnaðarframleiðsla.  Þá myndu falla niður ein rök í umræðunni um innflutting á landbúnaðarvörum.  

En útfrá augum rekstrar er ekki hægt að ná upp mikilli hagkæmni í lífrænni ræktun, einfaldlega vegna þess að afkastageta verður eitthvað minni og eins að það er ekki pláss fyrir marga framleiðendur. Ef bændasamtökinn telja að þetta sé hagkvæmt er eðlilegt að sýna framá hagkvæmni þess.

En umfram allt, við eigum að vera stollt af þeim sem framleiða lífrænar vörur. Lítill hluti markaðins kallar eftir þeim en  bændasamtökinn verða að stíga varðlega til jarðar í umfjöllun sinni til að skemma ekki fyrir hefðbundum landbúnaði.  Hefðbuninn landbúnaður með sínar venjulegu dreifileiðir er það sem bændasamtökinn eiga að legja höfuðáherslu á.  

Inná þessi grein fer inná bloggið burekstur.blog.is  hjá mér og endilega komið með athugasemdir. Ég er líka búin að bæta við greinum um skatta og búrekstur. 

Athugasemdir

[Birkir Friðbertsson (IP-tala skráð) 24.5.2014 kl. 20:21]

Ég er sammála flestu sem þú segir um lífræna framleiðslu og órökrétta afstöðu BÍ. Mér finnst hinsvegar skorta mjög á að prófarkalestur hafi verið í lagi og greinin því óþarflaga leiðinleg til lesturs.