Líftími fyrirtækja og þróun fyrirtækja

 

Líftími fyrirtækja er oft skipt upp í fjóra hluta. Upphaf, þar sem fyrirtækið slítur barnskónum, Uppbygging, þar sem fyrirtækið byggist upp og stækkar. Þriðja stigið er Stöðnun þar sem fyrirtækin hætta að þróast og loks síðast Hnignun þar sem fyrirtækin ná ekki að viðhalda stærð sinni eða stöðu og deyja.  Ástæðan fyrir þessu mynstri eru fyrst og fremst mannlegar, fólkið sem stýrir fyrirtækjunum missir smá saman getuna og viljan til að stækka og takast á við breytingar. Sömuleiðis geta tæknibreytingar og breytingar á markaði neytt fyrirtækin til að þróast í allt aðra átt en þau voru stofnuð til, eins og þegar stígvélaframleiðandinn Nokia fór að framleiða farsíma.  Tæknibreytingar geta líka gert fyrirtæki óþörf, eins og gjaldþrot Kodak árið 2012 sannar.

Fyrirtæki sem lifa og ná að dafna reyna að halda sér á stigi tvö, það er að vera í uppbyggingu.  Þau eru með skýr markmið um að stækka útfrá sýn stjónenda á umhverfið og vinna stöðugt að því markmiði að ná betri árangri og stækka reksturinn til að gera hann hagkvæmari.  Uppkaup fyrirtækja sem er í samkeppni og eða tengdri starfsemi er liður í þessu.

Svo að við sökkvum okkur enn dýpra í stjórnunarfræðin, er eitthvað að því að fara úr uppbyggingu og yfir stöðnun?  Þarf alltaf að vera stækka? Nei einmitt ekki, en stjórnendur fyrirtækja verða að vera meðvitaðir um að þegar fyrirtæki vaxa ekki heldur standa í stað eru þau í raun að minnka. 

Skýringin er sú að ef verðmæti framleiðslu viðkomandi fyrirtækis, í þessu tilfelli bóndans, vex ekki á hverju ári meira en mældur hagvöxtur þá er búið að dragast saman.  Til að gera tölurnar samanburðarhæfar þarf að draga frá verðbólgu fyrir seinna árið. En einfaldari leið er auðvitað að bera saman framleitt magn á milli ára.  Til lengri tíma þurfa bú að vaxa hraðar, hvort sem er í magni afurða eða tekna, en langtímahagvöxtur, eða um 3% á ári.

Ef fyrirtæki framleiðir svipuð mikil verðmæti á hverju ári þá verður sífellt erfiðara að hagræða í reksti til að bæta afkomuna. Tæknibreytingar gera það að verkum að framleiðni fyrirtækja eykst undantekningalaust og þurfa fyrirtæki að skila hluta af ávinningnum í formi launahækkana, og eða lækkunar á afurðaverði sökum samkeppni.  Allt hagkerfið er á sama tíma að finna leiðir til að auka hagkvæmi og kröfur á starfsemi fyrirtækja aukast einnig. Fyrir rúmum 20 árum var meðalkúabúið með rétt yfir 100 þúsund lítra framleiðslu, í dag er meðalframleiðslan um eða yfir 200 þúsund. Á sama tíma hefur launavísitala hækkað um 400%.   Í dag telst 100 þúsund lítra bú vera lítið bú sem gæti lent í sívaxandi erfiðleikum með að standa undir rekstarkostnaði.  Allur kostnaður hefur hækkað meðal annars vegna launahækkanna og hækkunar á aðföngum. Þau bú sem gætu gert þetta væru þau bú sem notað hafa síðustu ár til að greiða upp sínar skuldir, en þar sem stækkunin er engin er fjárfestingarþörfin að sama skapi lítill.

 Þessar stækkanir síðustu áratugi hafa ekki verið mögulegar nema að tækniframframfara. En mikilvægt er að hafa skýra framtíðarsýn um búreksturinn og áætlanir um reksturinn til að geta stækkað búin á sem hagkvæmasta hátt.  Það kostar vissulega peninga, en með góðum rekstaráætlunum er hægt að taka betri ákvarðanir og þá kemur peningurinn hratt til baka.

Markmiðsetning

Það á ekki að vera markmið í sjálfu sér að vera með sífellt stærra bú. Hitt er að til lengri tíma verða búin að stækka til að geta greitt mannsæmandi laun. Helsta markmið rekstar á alltaf að vera hámarka hagnað til lengri eða skemmri tíma.  Til skemmri tíma miðað við þær aðstæður sem eru núna, til lengri tíma þarf fjárfestingu.

Stórfyrirtæki hérlendis sem og erlendis kalla reglulega til sérfræðinga inn í fyrirtækin sín til að hjálpa eigendum, stjórnendum og starfsmönnum að móta stefnu fyrirtækisins til næstu 3-5 ára og búa til sýn fyrir framtíðina. Hvert fyrirtækið á að stækka, hvernig það á að þjóna viðskiptavinum sínum og annað í þeim dúr.   Þessi vinna kostar peninga en hún skilar sér í  því að það er komin skýr markmið fyrir fyrirtækið. Þá er allt verklag fyrirtækisins í samræmi við markmiðin, markaðssetningin og um leið ímynd félagsins. Gott dæmi um þetta eru símafélögin sem keppast við að vera allt frá því að vera íhaldssöm eins og Síminn, í að vera markaðssett fyrir unga fólkið eins og Tal og Nova.  Markaðssetningin eins og við sjáum hana er afsprengi vinnu innan fyrirtækjana sem byggist á mati stjórnanda og aðstoðarfólks þeirra á því hvernig best sé að ná árangri.    

Fyrir lítill fyrirtæki, eins og búrekstur er, þá þarf þessi vinna líka að eiga sér stað. Kannski ekki með því að kalla til ráðgjafateymi heldur bara setjast niður við eldhúsborðið og velta fyrir sér hvernig búið á að vera eftir 10 ár, og hvað þurfi að gera til að ná því markmiði.  Bara þetta eitt skiptir máli, því ef til er sýn á hvernig reksturinn á að vera eftir 5 ár og eftir 10 ár, þá er kominn framtíðarsýn sem hægt er að vinna eftir.  Síðan þarf að brjóta niður stóra markmiðið í mörg lítil til að geta unnið í átt að stóra markmiðinu.

Markmið hvers og eins eru mismunandi eftir aðstæðum á búi, hæfni og þekkingu viðkomandi bónda, aldri bónda og áhuga.  Þessi markmið þurfa að vera í stöðugri endurskoðun eftir því sem tímanum líður.  Umhverfið er sífellt að breytast og því borgar sig að vera sífellt að endurmeta markmið sín, hvort þau séu arðbær eða ekki.

Sumir eru búnir að stækka mikið við sig og þá er eðlilegt að menn hugi að því að nýta fjárfestingar sínar betur með því að setja sér það markmið að ná meiri tekjum út úr fjárfestingunum til að greiða niður skuldir. Arðsemi í reksti í landbúnaði er afar lág og því er besta fjárfestingin fólgin í því að greiða niður skuldir. Meira um það síðar.

Aðrir hafa áhuga á að fara í stækkun, eða jafnvel búa til aðra tekjustofna fyrir búið.  Aðalatriðið í öllum þessum vangaveltum er að bændur sé búnir að ákveða með fyrirvara hvaða stefnu þeir ætla að taka og nýti þá hæfileika sem þeir hafa til að hámarka afrakstur búa sinna.  Til að geta það þurfa bændur að átta sig á öllum kostnaðarliðum búsins til að hægt sé að meta mögulegan ávinning. Og við það að skoða reksturinn niður í kjölinn átta menn sig á kostnaðarliðum í rekstinum.  Meira um það í næsta blaði.  

Greinina ásamt öðru efni má lesa á burekstur.blog.is